معرفی سازمان کنفرانس حقوق بین الملل خصوصی لاهه 

 

سازمان کنفرانس حقوق بین الملل خصوصی لاهه (Hague Conference on Private International Law) به عنوان یکی از قدیمترین سازمانهای بین المللی در شهر لاهه هلند مستقر می باشد. این سازمان در سال 1893 به ابتکار حقوقدان هلندی آقای آسر اولین نشست خویش را برگزار نمود و از سال 1955 به یک سازمان بین الدولی دائمی تبدیل شده است. هدف اولیه این سازمان ایجاد امنیت حقوقی و قضایی در روابط افراد و شرکتهای با تابعیت مختلف می باشد و ماحصل فعالیتهای سازمان کنوانسیون های مختلفی در ارتباط با حقوق تجارت و بازرگانی، همکاریهای حقوقی و قضایی و حقوق خانواده است.

در میان سازمانهای بین المللی مستقر در لاهه کنفرانس حقوق بین الملل خصوصی تنها سازمانی است که از وظیفه قانونگذاری برخوردار می باشد. قوانینی که این سازمان تهیه می نماید متعاقبا به شکل معاهدات و کنوانسیونهای بین المللی در می آیند. برخلاف سایر نهادهای قانونگذاری بین المللی (همانند کمیسیون حقوق بین الملل) هدف اولیه این سازمان نه تنظیم روابط بین الدولی بلکه تسهیل زندگی افراد و شرکتهای خصوصی در ماورای مرزهاست. علیرغم افزایش مراودات بین المللی در جهان کماکان نظام های حقوقی مختلفی وجود دارد. در صورت حضور افراد در کشورهای دیگر ممکن است مشکلاتی در روابط آنها رخ دهد. بطور مثال در برخی کشورها نکاح طی تشریفات مذهبی صورت می پذیرد، حال اینکه در برخی دیگر این واقعه مستلزم ازدواج دفتری است. آثار هریک از این نظام ها بر نکاح چه خواهد بود؟ چنانچه دو خودرو در خاک اتریش با یکدیگر تصادف کرده و سرنشینان زخمی اهل ترکیه باشند، قانون کدام کشور در ارزیابی خسارات حاکم خواهد بود؟ آیا امین انگلیسی می تواند در ایتالیا مالی را بدست آورد، سرزمینی که اساسا در آن امانت وجود ندارد؟ یک زوج مراکشی-هلندی از یک دیگر جدا شده و پدر فرزندان را به مراکش می برد، آیا مادر می تواند درصدد احقاق حق برآید؟

مثالهای بیشماری را می توان مطرح ساخت که با موضوعات فرامرزی مرتبط می باشند. در بسیاری از موارد نمی توان به راحتی به آنها پاسخ گفت. وظیفه کنفرانس حقوق بین الملل خصوصی در حقیقت این است تا علیرغم اختلافات بسیار میان نظام های حقوقی کشورها، با تنظیم و توسعه موازین حقوقی بین المللی درجه ای از امنیت حقوقی و قضایی را برای افراد و شرکتها فراهم سازد.

کنفرانس حقوق بین الملل خصوصی قدیمی ترین نهاد حقوقی بین المللی مستقر در لاهه می باشد. اولین تلاش برای برگزاری نشست کنفرانس حقوق بین الملل خصوصی به تلاشهای حقوقدانی با نام مانچینی در سال 1885 در شهر رم ایتالیا باز می گردد. لاکن این تلاش موفق نبود تا اینکه اولین نشست کنفرانس لاهه در سال 1893 به ابتکار یک حقوقدان هلندی به نام آسر (برنده جایزه صلح نوبل در سال 1911) برگزار گردید. پیش از آن 7 دولت آمریکای لاتین در سال 1889 کنفرانس دیپلماتیکی را در رابطه با حقوق بین المللی خصوصی در شهر مونته ویدئو برگزار کرده بودند. هدف اصلی آقای آسر و همکاران ایشان از میان برداشتن موانع حقوقی در روابط خصوصی فرامرزی و مراودات تجاری بین المللی از طریق تدوین معاهدات براساس اصول مشخص و قابل پذیرش برای کلیه دولتها بود. پس از اولین نشست دوم نیز در سال 1894 برگزار گردید. این اجلاس سهم بسزایی در ارایه پیشنهاد برگزاری کنفرانس اول صلح لاهه توسط تزار روس نیکلاس دوم داشت. در فاصله زمانی 1900 تا 1904 جلسات سوم و چهارم کنفرانس لاهه به ریاست آقای آسر برگزار شد. در اجلاس چهارم نماینده ژاپن بعنوان یک کشور غیر اروپایی نیز حضور داشت. در جریان این چهار کنفرانس کنوانسیون های زیر تدوین گردیدند:

 

کنوانسیون 1896 مربوط به آیین دادرسی

کنوانسیون 1902 مربوط به حل تعارض قوانین نکاح

کنوانسیون 1902 مربوط به حل تعارض قوانین طلاق و جدایی

کنوانسیون 1902 مربوط به حل اختلافات ناشی از قیمومیت اطفال

کنوانسیون 1905 مربوط به حل تعارض اثر نکاح بر حقوق و وظایف زوجین در روابط خصوصی و املاک

کنوانسیون 1905 مربوط به محرومیت از حقوق مدنی و اقدامات تامینی مشابه

کنوانسیون 1905 مربوط به آیین دادرسی

 

 در اثر فضای سیاسی حاکم بر نظام بین المللی فعالیتهای این سازمان پس از نشست چهارم کند شد. با این حال  در سالهای 1925 و 1928 پنجمین و ششمین نشست کنفرانس حقوق بین الملل خصوصی برگزار شد. در این نشستها برای اولین بار نمایندگان انگلیس نیز حضور داشتند لکن هیچ کنوانسیونی تدوین نشد. این کنفرانس از آن زمان تا پس از جنگ جهانی دوم هیچ نشست دیگری را برگزار ننمود تا اینکه در سال 1951 هفتمین نشست کنفرانس حقوق بین المللی خصوصی برگزار گردید. این نشست نقطه عطفی در تاریخ این نهاد بشمار می آید چرا اینکه دولتها موافقت کردند تا فعالیتهای آن بعنوان یک سازمان بین المللی دائمی ادامه یابد. اساسنامه این سازمان که در سال 1955 لازم الاجرا گردید، مقرر می داشت تا هر چهار سال کنفرانس دیپلماتیکی در کاخ صلح لاهه برگزار گردد. همچنین دبیرخانه ای بمنظور برگزاری کنفرانس ها و انجام کارهای مقدماتی تدوین کنوانسیونها تاسیس شد. 16 کشور در ابتدای به عضویت در سازمان درآمدند (کلیه کشورهای اروپایی و ژاپن). ابتدائا زبان رسمی این سازمان فرانسه بود، لکن با عضویت کشورهای انگلیسی زبان همانند آمریکا و کانادا زبان انگلیسی نیز بعنوان زبان رسمی دوم انتخاب شد. در دهه 1980 و 1990 دولتهای دیگری همانند استرالیا، چین، و بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین عضو این سازمان گردیدند. درحال حاضر 65 دولت عضو این سازمان می باشند. از میان کشورهای اسلامی به اردن، مالزی، مصر، مراکش، آلبانی و بوسنی و هرزگوین می توان اشاره نمود.

کنفرانس حقوق بین الملل خصوصی از سال 1951 تاکنون 36 کنوانسیون را تدوین نموده است. این کنوانسیون ها با موضوعات ذیل مرتبط می باشند:

 

همکاری حقوقی بین المللی و اقدام حقوقی (همکاری قضایی و اداری، صلاحیت دادگاه ها و اجرای احکام)

حقوق بازرگانی و مالی بین المللی (قراردادها، مسئولیت مدنی، اوراق بهادار، ترتیبات امانی و شناسایی شرکتها)

 

روابط خانواده و اموال با عنصر خارجی (حمایت بین المللی از کودکان، حمایت بین المللی از بزرگسالان، روابط میان زوجین، وصیت نامه، املاک و امانت)

 

البته عضویت در این کنوانسیون ها مختص به دولتهای عضو سازمان نبوده و هر دولتی می تواند در آنها عضویت داشته باشد. برخی کشورها نیز متن این کنوانسیون ها را بعنوان قانون ملی خود به تصویب رسانیده اند. همچنین تعدادی از سازمانها نیز از این کنوانسیون ها بعنوان الگو استفاده کرده اند. معمولا در این کنوانسیونها نهادهای مرکزی مشخص گردیده که هر دولت عضو آنها را جهت اجرایی کردن تعهدات مندرج در کنوانسیون معرفی می نماید.

 

با عنایت به مراودات تجاری بین المللی ایرانیان و اقامت در حدود سه و نیم میلیون تبعه ایران در خارج از کشور بویژه در سرزمین کشورهای عضو سازمان کنفرانس حقوق بین الملل خصوصی همانند ایالات متحده، انگلیس، آلمان، فرانسه، سوئد، دانمارک، هلند و بلژیک حضور و مشارکت کشورمان در این سازمان و عضویت در برخی از کنوانسیونهای آن نیازمند توجه می باشد.

جهت اطلاع بیشتر راجع به این سازمان به تارنمای www.hcch.net مراجعه شود.